Casestudie 23: Nederland: Multiteelt voor groenteproductie in korte leveringsketens

Wat waren de belangrijkste problemen die aan de basis lagen van het ontstaan van de casestudy?

Gewasdiversificatie is een uitdaging voor alle biologische landbouwbedrijven, ook al zou het een principe moeten zijn in de biologische landbouw gezien de potentiële rol ervan in het verminderen van de druk van plagen en het beheren van de bodemvruchtbaarheid.

Al vele jaren organiseren middelgrote en grotere biologische akkerbouwers zich in regionale netwerken om te leren en te verkopen. Kleinere biologische landbouwbedrijven hebben een netwerk, bestaande uit een nationale vereniging. De netwerken hebben de neiging zich te concentreren op (enkele) teelttechnieken en het ontbreekt de vereniging aan middelen om kennisuitwisseling voor hun leden te organiseren. Middelgrote en kleine landbouwbedrijven zijn zich bewust van de problemen die zich voordoen in verband met gediversifieerde productiesystemen en de bedreigingen voor diversificatie. Bionext, de overkoepelende organisatie voor biologische productie in Nederland, is in de positie om beide groepen aan te spreken en te helpen bij het vinden van manieren om vooruitgang te boeken.

Hoe werd het probleem aangepakt en welke actoren waren erbij betrokken?

Bionext is de leider van de casestudy en wordt ondersteund door Wageningen Universiteit en Research (WUR) als de monitor van de casestudy. Bij de start van DiverIMPACTS werd een kerngroep gevormd van zes biologische middelgrote en kleinere groentetelers die een grote diversiteit aan gewassen telen. Samen identificeerden zij de belangrijkste uitdaging die moest worden aangepakt en twee hoofdopties die moesten worden uitgewerkt. De belangrijkste uitdaging was het verminderen van de werklast met behoud van de gewasdiversiteit. Eén optie was de werklast te verminderen door het aantal uren onkruid te verminderen. De tweede optie bestond erin de behandelingsprocessen op het bedrijf, met inbegrip van de oogst, onder de loep te nemen en na te gaan wat kon worden geoptimaliseerd. Als onderdeel van de tweede optie zou ook rekening worden gehouden met de afzet- en toeleveringsketens. De kerngroep hield regelmatig vergaderingen op elk van de landbouwbedrijven. Een deel van elke bijeenkomst was een rondleiding op het bedrijf waarbij de deelnemers het beheer van het specifieke bedrijf bespraken en verbeteringen voorstelden. Een ander deel van de vergaderingen bestond uit bijdragen van externe deskundigen of onderzoekers om de beschikbare kennis te evalueren over onderwerpen die relevant zijn voor de belangrijkste uitdaging. De bevindingen van dit proces werden met een breder publiek gedeeld via landbouwtijdschriften en door contacten te leggen met telersorganisaties. Naast de uitwisselingen op de landbouwbedrijven bezocht de kerngroep een mechanisatiebeurs en een webshop om hun ideeën te verrijken.

Onderzochte oplossingBij het onderzoek naar het terugdringen van onkruidbestrijding zijn de volgende oplossingen onderzocht:

• Onkruidrobots: Zijn er (bijna) gebruiksklare onkruidrobots die de onkruidarbeid zouden verminderen? De boeren leerden in 2019, door te spreken met een robotontwikkelaar en een onderzoeker naar mechanisatie van onkruidbestrijding uit te nodigen, dat een dergelijk product op dit moment, en waarschijnlijk de komende jaren, niet op de markt beschikbaar is voor akkerbouwbedrijven met diverse gewassen.
• Vergroting van de doeltreffendheid van reeds beschikbare onkruidbestrijdingsapparatuur zoals de vingerwieder: dit kan vele voordelen hebben. Het idee om een wedstrijd te organiseren tussen landbouwteams die hun eigen favoriete werktuigen gebruiken, is overwogen en een tijdlang nagestreefd, maar daarvan is afgezien vanwege de Coronapandemie en het gebrek aan sponsors.
• Slimme plant- en wiedstrategieën: het zaaien van zaad of het kopen van zaailingen en het precieze tijdstip waarop wordt gewied, zijn factoren die een rol spelen bij het verminderen van de totale werklast van het wieden.
• Wiedstok: Meerjarig onkruid met lange wortels kan worden verwijderd met de staafwieder (Zie hieronder: De Staafwieder). Hoewel het er vrij eenvoudig uitziet, werkt het.

Wat de logistiek op het bedrijf betreft, zijn de volgende oplossingen onderzocht:

• Collegiale toetsing van de activiteiten op het bedrijf: De groep heeft het "geef een dag, krijg een dag"-systeem voorgesteld en ontwikkeld, waarbij een landbouwer een dag op een ander bedrijf werkt en een dag werk van de andere landbouwer krijgt. De wederzijdse bezoeken vielen samen met piekmomenten in de activiteit, b.v. de voorbereiding van bestellingen of de oogst. Aan het eind van de dag bespraken de boeren hun observaties over de organisatie van het bedrijf. Tijdens de volgende groepsbijeenkomst werden de lessen gedeeld in het netwerk.
• Tijdens online bijeenkomsten tijdens de covid-crisis presenteerden boeren de routing van producten op hun boerderijen aan elkaar op basis van zelfgetekende kaarten. Na een korte presentatie door een boer en een vragenronde werd een 'roddelsessie' gehouden waar de andere boeren de door de boer gepresenteerde opzet en problemen bespraken. Aan het eind van de sessie deelde de boer zijn inzichten uit de bijeenkomst. Dit resulteerde in verschillende aanpassingen, zoals in de locatie of upgrades van machines.

Enkele van de geleerde lessen zijn:

• Er is een scala aan wiedgereedschappen voor kleine boerderijen. Er zijn meer mogelijkheden voor mart, handmatige en licht mechanische onkruidbestrijding dan algemeen bekend is.
• Handmatig oogsten versus mechanisch oogsten moet zorgvuldig worden afgewogen in termen van tijdsinvestering versus kwaliteit. Met een wortelrooimachine kun je snel wortelen oogsten. Maar als je ze in meerdere perioden in een kistenregeling wilt verkopen, geeft geleidelijk handmatig oogsten een betere kwaliteit wortelen voor de kistenregelingen (ook al is het een zware klus).
• Een kritische blik op de logistiek op het bedrijf is de moeite waard, maar het is niet gemakkelijk om adviseurs met goede expertise te vinden. En de situatie is zeer bedrijfsspecifiek. Intercollegiale toetsing is een praktische manier gebleken om de gezamenlijke kennis te vergroten.
• Bij het handmatig rooien van wortelen is het moeilijk om de kleinere kisten hoog te tillen om de wortelen in de grotere (1 m3) bewaarkisten te verzamelen. Er bleken opslagkisten te bestaan waarvan één kant gedeeltelijk verwijderd kon worden, wat het werk vergemakkelijkte. Helaas worden deze niet meer gemaakt.
• Kleine sorteerbanden kunnen erg nuttig zijn bij het sorteren van producten zoals bieten of wortelen.
• Aardbeien plukken is fysiek zwaar. Een idee is om een rail te voorzien van een karretje.
• Pompoenen en courgettes: moeten producenten zaailingen kopen of zelf zaaien? Het kan tot 2 dagen per hectare duren om de plantjes in kleine potjes te zaaien. Het kan de moeite lonen alternatieven te onderzoeken. Het is bijvoorbeeld ook mogelijk de potjes met de zaadjes erin te kopen en de zaailingen zelf op te kweken. Deze methode is goedkoper dan de planten kopen en bespaart tijd.
• Marketingkanalen: het werd duidelijk dat online winkels geen gemakkelijk marketingkanaal zijn voor de boeren. Uit een gesprek met een eigenaar van een biologische online winkel bleek dat het een zeer veeleisende taak is. Bestaande lokale online winkels kunnen een goed afzetkanaal zijn voor kleinere hoeveelheden.
• Grootte is belangrijk: de grootte van je (bieten/peen)wasmachine moet passen bij de portie die je moet reinigen. Als u een wasmachine van 1000 kg vult met 500 kg product, zullen de producten niet goed worden gereinigd, omdat ze meestal worden gereinigd door het effect van de producten die tegen elkaar wrijven. Maar als u 1000 kg wast voor een levering van 500 kg, hebt u een opslagprobleem.
• U hebt manoeuvreerruimte nodig wanneer u veel verschillende gewassen wast en opslaat. Maar omdat u de wasruimte niet continu gebruikt, staan bureaus, kisten en andere ruimteverslindende dingen in de weg. Het is de moeite waard om de indeling en de routing van uw wasruimte te controleren, vooral als u deze al een aantal jaren gebruikt.
• Goed licht in de opslagruimte helpt u om de producten sneller te vinden. Een landbouwer verminderde de bewegingsvrijheid in zijn koelruimte aanzienlijk door een tweede deur te installeren.

Verwacht resultaat

Het doel van de casestudy is om de voortgang en mogelijke oplossingen te delen en om de boeren de instrumenten te geven om hun werklast beter te beheren.

De groentetelers zullen beter in staat zijn om een hoog aantal gewassen te behouden door verbeterde marketing en/of bedrijfsmanagement.

De nalatenschap van de casestudy

De nalatenschap bestaat uit twee elementen. Het eerste is de manier waarop we hebben gewerkt en de zaken die we hebben besproken. Het bespreken van de indeling van opslagruimten en arbeidsefficiëntie gaat verder dan de onderwerpen die boeren bespreken met bedrijfsadviseurs. De techniek van het gebruik van peer-to-peer learning werd als stimulerend en emanciperend ervaren. Dit onderwerp en de ontwikkelde werkvormen werden voorgesteld als een miniproject voor een vereniging van biologische tuinbouwers. De organisatie pakte het in het seizoen 2021 op met gefaciliteerde studiegroepbijeenkomsten, en de reacties in 2022 waren positief. De telersvereniging zal in het seizoen 2022 verder gaan met de formats. Deze voortgang is niet gehinderd door Covid-19. Sommige groepsbijeenkomsten zijn digitaal gedaan. Het tweede element dat een erfenis kan worden genoemd, is het idee dat we ook het leren van elkaar over het gebruik van wiedmachines moeten stimuleren en een competitie-element moeten introduceren. Dit werd niet uitgevoerd als onderdeel van het project. De belangrijkste reden hiervoor was covid-19.

Verdere informatie

Links

Video's

• youtube.com: De stangwieder (Nederlands)
• youtube.com: Film over het afstellen van een vingerwieder en getande wiedmachine (Nederlands)

Publicaties

• zenodo.org: Een participatieve aanpak voor het verbeteren van landbouwlogistiek
• zenodo.org: Teeltdiversiteit: wat werkt? Tuinders leren van tuinders
• zenodo.org: Greenpaper Diversiteit in teelt
• zenodo.org: Bladgewassen handig oogsten, wassen, wegen en verpakken
• zenodo.org: De Stroom: Pakkettenbedrijf met visie

Casestudie team

• Marian Blom, Bionext, leider casestudy
• Walter Rossing, WUR, monitor casestudy