Casestudie 6: Zwitserland: Ontwikkeling van de biologische productie van oliehoudende zaden met koolzaad en hennep

Wat waren de belangrijkste problemen die aan de basis lagen van het ontstaan van de casestudy?

Het productierisico voor biologisch koolzaad is hoog. Er is een grote kans op ernstig opbrengstverlies als gevolg van het veel voorkomen van plagen zoals stuifmeelkevers of snuitkevers, de sterke onkruiddruk en de beperkte stikstofvoorziening. Als gevolg daarvan zijn de binnenlandse prijzen voor biologisch geproduceerde olie vrij hoog in vergelijking met ingevoerde biologische olie. Dit heeft geleid tot grote problemen bij de afzet.

Een belangrijke detailhandelaar in Zwitserland is gestopt met de verkoop van Zwitsers biologisch koolzaad (gecertificeerd met het "bud"-label van Bio Suisse, de vereniging van Zwitserse biologische landbouwers). Zij zouden wel belangstelling hebben voor Zwitsers biologisch koolzaad, maar alleen als de prijs kon worden verlaagd. Voorts zijn de twee belangrijkste Zwitserse detailhandelaren slechts gedeeltelijk geïnteresseerd in andere oliën, aangezien zij reeds een zeer ruim assortiment oliën in hun schappen hebben. Er is potentieel om de productie van hennep verder te ontwikkelen, maar alleen voor directe verkoop.

Hoe is het probleem aangepakt en welke actoren waren erbij betrokken?

Er zijn veldproeven bij FiBL en Agroscope (Zwitsers landbouwonderzoeksinstituut) uitgevoerd om de stuifmeelkevers te bestrijden met steenmeel of met een olfactorische afleidingstechniek. Er worden ook proeven gedaan met dienstgewassen om onkruid beter te bestrijden en de productiekosten dienovereenkomstig te verlagen. Uit de ervaringen van de laatste drie jaar is gebleken dat dienstgewassen in de biologische landbouw minder doeltreffend waren dan in de conventionele landbouw. In de biologische landbouw is er een groter risico op concurrentie om voedingsstoffen, licht en water. We concludeerden dat onderzaaitechnieken in de biologische koolzaadteelt noch agronomisch, noch economisch lonend zijn.

Het bereiken van een goedkopere manier om biologisch koolzaad te telen kan een van de belangrijkste Zwitserse detailhandelaren (die ongeveer 40% van de verkoop voor zijn rekening neemt) overhalen om opnieuw te beginnen met de verkoop van Zwitsers biologisch koolzaad. Aangezien onderzaaitechnieken niet veelbelovend bleken te zijn, hebben we in 2021 een proef gedaan met intercropping met koolzaad en granen of zaaddragende leguminosen, met het idee om het economische risico van de teelt van koolzaad in granen althans gedeeltelijk te compenseren.

De teelt van hennep is vrij nieuw en wordt door verschillende biologische landbouwers gepromoot. Er zijn talrijke informele initiatieven waarbij de technische adviesverlening ontbreekt of ontoereikend is. Biofarm (een Zwitsers samenwerkingsverband van biologische landbouwers en handelaren), FiBL en de inzamelaar en verwerker "AlpenPionier" werken samen om de productie van hennep in Zwitserland te ontwikkelen. Er worden onderzaaitechnieken op hennep getest om het effect daarvan op de onkruiddruk te analyseren.

Oplossing onderzocht

Er is meer onderzoek nodig om de productie van koolzaad en hennep verder te ontwikkelen. Met name het uitvoeren van proeven om plagen beter te bestrijden en/of de economische gevolgen ervan te compenseren (bijvoorbeeld met intercroppingtechnieken waarbij twee hoofdgewassen op hetzelfde veld worden verbouwd) is van belang. De groep akkerbouwers van FiBL gaat door met het testen van verschillende dienstgewassen (op het bedrijf) in koolzaad en hennep. Vanggewassen zorgen voor een goede en snelle bedekking, concurreren tegen onkruid en kunnen ook ongedierte verminderen. Actoren in de waardeketen, waaronder de producenten, komen meer met elkaar in contact door persoonlijke contacten met onderzoekers, adviseurs en verwerkers, en ook dankzij evenementen zoals veldbezoeken. Het casestudieteam ondersteunt ook de ontwikkeling van een directe markt om de productie van oliegewassen te verhogen en de biologische rotaties dienovereenkomstig te diversifiëren.

Verwacht resultaat

• Het tot stand brengen en uitbreiden van de biologische koolzaadproductie voor de levensmiddelen- en industriesector in Zwitserland.

• Het vinden van nieuwe methoden om de opbrengst van biologisch koolzaad te stabiliseren en/of het economische risico van de productie van koolzaad te compenseren.

• Het telen van nieuwe biologische oliegewassen zoals hennep om de vruchtwisseling te diversifiëren.

• Het ontwikkelen van de markt voor de rechtstreekse verkoop van oliehoudende gewassen zoals hennep.

• Het ontwikkelen van de technische kennis over hennep en over intercultuurtechnieken met koolzaad en granen.

• Uitwisselen van kennis met andere projectpartners.

Relevantie voor de DiverIMPACTS doelstellingen?

Deze casestudie draagt bij tot een meer gediversifieerd landbouwlandschap met een kleinere impact op het milieu en de productie van ecosysteemdiensten. De milieuvoordelen komen voort uit een lager gebruik van inputs in dergelijke systemen. Bovendien kunnen de verschillende technieken die in de biologische landbouw worden toegepast, een inspiratiebron vormen voor de conventionele sector en in het algemeen tot meer positieve effecten leiden. Ten slotte worden de markten voor biologisch koolzaad en biologische hennep ontwikkeld door diversifiëring van de afzetmogelijkheden (rechtstreekse verkoop). Van bijzonder belang is de ontwikkeling van de productie van oliehoudend koolzaad, ter ondersteuning van het inkomen van de landbouwers.

Gevalstudie

Veldproeven met koolzaad en hennep zullen zoveel mogelijk worden voortgezet. Met name de proeven met hennep en onderzaaitechnieken in samenwerking met Bio Suisse zullen worden voortgezet in het kader van een afzonderlijk project. Een project dat in synergie met DiverIMPACT is ontwikkeld, zal een deel van het in de casestudy verrichte werk voortzetten. Het betreft een samenwerking met het Zwitserse onderzoeksinstituut Agroscope over de rol van verschillende koolzaadvariëteiten bij de bestrijding van insecten. Daarnaast wordt verwacht dat biologische verenigingen zoals Biofarm hun eigen inspanningen zullen voortzetten om nieuwe agronomische oplossingen te vinden en de Zwitserse olieproductie te verhogen. De samenwerking met belangrijke actoren in de waardeketen, waaronder Pflanzenoel en AlpenPionier, zal zoveel mogelijk worden gehandhaafd met het oog op het behoud of de ontwikkeling van alternatieve markten en dus van de Zwitserse olieproductie.

Verdere informatie

Links

• zenodo.org:praktijksamenvatting "Vermijden van schoffelen in biologisch koolzaad"
• youtube.com: Anbau von Raps und Bekämpfung Rapsglanzkäfer (Juni 2016)

Team casestudies

• Hansueli Dierauer, FiBL, leider van de casestudy
• Sylvain Quiédeville, FiBL, monitor casestudy